Hytaý akyldary Konfusiý (hytaý di linde Kon-Fu-Si, latyn lilinde Con fucius) miladydan öňki 551-479- njy ýyllarda ýaşap geçýär. Çagaka ýetim galan geljekki meş hur filosof ejesiniň elinde terbiýe lenýär we atasyndan ylym öwren ýär. Ömrüniň ahyryna çenli Lu (hä zirki Şan Dong welaýaty) şalygyn da ýaşap geçýär. Ýaşlygynda emel dar bolup işlän Konfusiý, geljekde Hytaýyň ylmy taýdan ösmekligi üçin öz saldamly goşandyny goş ýar. Konfusiniň düşünjeleri "Söh betler we garaýyşlar” diýen kitap da beýan edilýär. Kitap akyldaryň şägirtleri we onuň yzyny eýerijiler bilen eden söhbetlerini we aýdan gürrüňlerini öz içine alýar we bu kitap hytaý nusgawy edebiýaty nyň iň meşhur 13 eseriniň biri ha saplanýar. Konfusiniň taglymatyn da ynsanperwerlik möhüm dü şünje bolup, ol adamlaryň öz ata- babalaryna, ýaş we dereje taýyn dan özünden ululara hormat goý mak, hökümdara wepadarlyk ýaly ahlak ýörelgelerine esaslanýan eti kileriň we sosial garaýyşlaryň je midir. Konfusiançylyk agalyk ediji tagly mat hökmünde ykrar edilen ma haly filosofyň özi hem "10 müň nesliň” mugallymy diýlip yglan edilýär. Akyldaryň taglymaty hytaý ýaşaýyş terziniň esasyna öwrül meklik bilen hytaý siwilizasiýasy nyň köp babatda ösen keşbe eýe bolmagyna getirýär.
Konfusiniň pähimleri * Näme gözleýändigini bilmeýän adam, tapanynda-da, onuň näme digine düşünmez. * Ähli zadyň gözelligi bardyr, ýö ne, muny her kim görüp bilýän däldir. * Garaňka nägile bolma-da, birje şem ýak! * Gapyňyzyň öňüni arassalaman, goňşyňyzyň üçegindäki gara şika ýat etmäň! * Oýlanman öwrenmek peýdasyz dyr, öwrenmän oýlanmak howp ludyr. * Alkyşy sessiz-üýnsüz kabul eden adam, alkyşa laýyk adamdyr. * Bir adam ýalňyşlyklaryny bili bem düzetmeýän bolsa, diýmek, olara öwrenişendir. * Beýik adam özüne akyl ýetirjek bolar, pes adam özgelere. * Bilmek adamy şübheden, ýagşy lyk yzadan, kesgitlilik gorkudan halas eder. * Sypjyrylan almaz sypjyrylmadyk daşdan has gowudyr. * Gowy adam owadan gürleýän adam däl-de, aýdýanyny amal ed ýän ýa-da amal edip biljegini aýd ýan adamdyr.
